Onderwerp 1: Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw
Roos Speelman, v5b

Invalshoek 5

Kunst, wetenschap en techniek.

Vraag 1

1a In de 17e eeuw speelde het empirisme een grote rol in de wetenschap. Wat is empirisme? (Zoek op internet) Waar zijn empiristen vooral in geïnteresseerd?

Empirisme is een filosofische stroming die beargumenteerd dat kennis uit ervaring komt. Ze verzetten zich tegen kennis die aangeboren zou zijn. Empiristen interesseren zich in onderzoek en observeren. Ze doen zelf kennis op.

1b Wat is kenmerkend voor de beeldende kunst uit de 17e eeuw?

Er is iets uit te leren en er zit meestal een verhaal of betekenis achter.

1c Geef aan welke overeenkomst er is tussen de beeldende kunst en het empirisme.

Alletwee zetten aan het denken.

Vraag 2

2a De Nederlander Christiaan Huygens houdt zich o.a. bezig met optica. Hij maakt zelf lenzen en onderzoekt de toepassing ervan in telescopen en microscopen. Zelf doet hij zowel astronomische als microbiologische waarnemingen. Antonie van Leeuwenhoek maakt daarvan gebruik en kan beschouwd worden als de grondlegger van de microbiologie.

2b Lenzen worden ook gebruikt in een camera obscura. Wat is een camera obscura?

Camera obscura is Latijns voor ‘donkere kamer’. Het is een optische illusie waarin in een kleine duistere kamer een klein gaatje in de muur is gemaakt. Het licht dat van buiten komt werpt een afbeelding op de tegenstaande muur. Kunstschilders gebruikten dit om beelden realistisch na te kunnen tekenen.

2c In verschillende kunsthistorische onderzoeken wordt onderzocht of Johannes Vermeer gebruik heeft gemaakt van een camera obscura voor het maken van zijn schilderijen. Geef drie aspecten (geen beeldaspecten dus) in het werk van Vermeer, die aannemelijk maken dat Johannes Vermeer een camera obscura gebruikte bij het maken van zijn schilderijen en licht dit toe. Voeg relevante afbeeldingen toe in je PK.

• In zijn schilderijen worden geen hulplijnen gebruikt onder de verf.
• Zijn schilderijen hebben een feilloos ruimtelijk perspectief.
• De zachte soft-focus achtige elementen in zijn schilderijen die eruit zien alsof ze met een lens gemaakt zijn.

Vraag 3

3a Lees in De Bespiegeling blz.96 en 97. Beschrijf in ongeveer 5 regels waar het verhaal van Gijsbrecht van Amstel over gaat.

Gijsbrecht is een edelman in Amsterdam. Zodra hij lucht krijgt van de watergeuzen die de stad zouden binnenvallen stuurt hij zijn broer om te kijken hoe het zit. De broer krijgt te horen dat een schip met rijshout ze zou moeten redden van de geuzen en hij laat toe dat het schip de stad binnenvaart. Hieruit komt echter een grote stoet soldaten die aanvallen. Gijsbrecht en zijn familie worden gedwongen om de stad te verlaten.

3b Aan het eind van het verhaal is er sprake van een ‘deus ex machina.’ Wat is dat?

Een bovennatuurlijke of onverwachte ontknoping van het verhaal.

3c Op welke manier is hier de deus ex machina  in het verhaal aanwezig?

Op het einde van het stuk zingt een engel dat de Amstels en de stad waar ze heen vluchten een glanzende toekomst te wachten staat.

3d De Amsterdamse schouwburg was in 1637 state of the art, met draaibare decorschermen  en een liftmachine. De afbeelding hieronder laat tekeningen zien van verschillende soorten toneelmachines die gebruikt werden in de Amsterdamse Schouwburg. De op figuur III afgebeelde spil diende om golven voor te stellen. In figuur IV zijn vier van zulke spillen achter elkaar geplaatst met een klein voorscherm (g). Met behulp van het toestel in figuur V werd een waterval weergegeven. Fig. VII stelt een toestel voor om een persoon op wolken te laten neerdalen of opstijgen. In de hoek rechts is een valluik afgebeeld. Welke van deze machines zou gebruikt zijn om de Engel Rafaël ‘op te laten komen?’

Fig. VII.

3 e Critici vonden zo’n deus ex machina geen sterk onderdeel van een toneelstuk. Leg uit waarom ze dat vonden.

Deus ex machinas worden over het algemeen niet door critici gewaardeerd. Ze zijn een luie manier om het toch goed af te laten lopen en kunnen een heel goed uitgewerkt spel toch de soep in gooien. Daarbij werd er op neergekeken om de aartsengelen en andere religieuze wezens weer te geven in toneelstukken op deze manier.

             

Afbeelding 1 met figuur III, IV, Ven VII.