Onderwerp 1: Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw
Roos Speelman, v5b

Invalshoek 3

Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht

Vraag 1

1a Op welke manier werden schilders opgeleid in de 17e eeuw in Nederland?

Om te kunnen beginnen moest je een jaarbedrag betalen. Meestal bedroeg dit honderd gulden. De lessen werden klassikaal gegeven en behandelde het natekenen van modellen en de werken van de meester natekenen.

1b Hoe noem je zo’n opleiding en welke drie fases moest je doorlopen?

Fase 1: Technische vaardigheden

Fase 2: Natekenen van modellen en gipsbeelden

Fase 3: Het kopiëren van het werk van de meester.

1c Hoe komt het dat een aantal werken van Rembrandt niet geheel door Rembrandt zijn gemaakt, ook al signeerde hij ze wel?

Omdat zijn leerlingen soms zelf een deel van het werk schilderden. Sommige schilderijen van Rembrandt zijn gemaakt in teamverband, maar hij als leraar kreeg de credit ervoor.

Vraag 2

Om in de 17e eeuw als schilder mee te tellen, was een studiereis naar Italië een belangrijke vereiste.

Karel van Mander vermeldt in zijn Schilderboeck (1604) een biografie over schilders, dat Pieter Lastman als jonge schilder enkele jaren in Italië doorbracht in verband met

zijn opleiding. Hij laat zich inspireren door werken van Veronese en Caravaggio.

2a Bekijk afbeelding 1 t/m 3. Waarom ondernamen Nederlandse schilders in de 17e eeuw een studiereis naar Italië? Beschrijf twee redenen.

Omdat in Italië de kunsten een stuk groter deel waren van het dagelijks leven. Hier konden artiesten de oudheid van dichtbij bekijken en de techniek bestuderen. Heel veel van de technieken om licht en textuur tot leven te brengen zijn geboren in Italië, en de renaissance is hier geboren. Voor kunstenaars was het haast de hemel.

   

Afb. 1 Caravaggio, Judith en Holofernis, 1599

  

Afb. 2 Pieter Lastman, Graflegging 1612  Afb. 3 Pieter Lastman, zicht op Forum Nerva in Rome, 1606

           Olieverf op hout             Tekening op papier

Afb. 4. Rembrandt van Rijn,De anatomische les van Dr N. Tulp

          Olieverf op doek

2b Rembrandt zelf is nooit in Italië geweest, maar zijn leermeester, Pieter Lastman wel. Bekijk afbeelding 1, 2 en 4. Welke belangrijk vormgevingsaspect neemt Rembrandt via Pieter Lastman van Caravaggio over?

Het gebruik van een schaarse lichtbron, zodat een heel groot deel van het schilderij in duisternis valt. En de posities van de personen en objecten creeëren, samen met schaduw, diepte.

2c De stijl van schilders die in Europa als Caravaggio schilderden, wordt zelfs naar Caravaggio genoemd. Hoe heet die stijl?

Het Caravaggisme.

Vraag 3

3a Bekijk onderstaand schilderij en beschrijf kort, in ongeveer ca. 5 regels de voorstelling.

Achter een vrolijk gekleurd gordijn zitten een man en een vrouw, de man is haar aan het schilderen. Achter haar aan de muur hangt een grote kaart van de Nederlanden. De vrouw heeft een muziekinstrument vast in haar rechterhand en een gebonden boek in de rechter. Rechtsonder de kaart staat een stoel op de grond en aan het plafond hangt een dure kroonluchter. Vanaf linksachter het gordijn komt licht, dus daar is waarschijnlijk een raam.

3b Wat is er op de landkaart afgebeeld? Wat voor kleding draagt de man op het krukje? Welke attributen draagt het model en wie stelt zij voor?

De landkaart is een oude versie van de Nederlanden en België, toen die nog één land waren. De man heeft een baret op en zijn kleren zien er relatief netjes en duur uit. Hij is waarschijnlijk rijk. De vrouw heeft een boek en een trompet vast en stelt Cleo voor. De Muze van de geschiedenis.

3c In de middeleeuwen werd het beroep van een schilder puur gezien als een ambacht, niet meer of minder dan dat van een slager of een bakker. Leg aan de hand van dit werk uit dat Vermeer met dit schilderij duidelijk wil maken dat de positie van een schilder in de 17e eeuw meer is dan die van een ambachtsman.

Een ambachtsman specialiseerde zich meestal in één vak. Hier schildert Rembrandt niet alleen een gedetailleerd schilderij, maar ook een landkaart en beeld een beeld van de geschiedenis af. De lichtbron en het perspectief zijn gedetailleerd en de stof en kleuren zijn erg professioneel gedaan. Rembrandt laat hier een talent in meerdere onderwerpen zien, dus veel meer dan een ambachtsman.

Afb. 5 Johannes Vermeer, De Schilderkunst, 1666 en 1668)

(ook wel:  Het atelier, De schilder en zijn model of Allegorie op de schilderkunst )

Vraag 4

4a Welke twee belangrijke soorten opdrachtgevers zijn er in het Nederland van de 17e eeuw?

Rijke burgers en bestuurders.

4b Bekijk de afbeeldingen hieronder en op de volgende bladzijden. Welke werken werden voor wat voor soort opdrachtgever(s) gemaakt?

A was een stadhuis dat gebouwd werd voor de burgers en burgemeester van de stad.

B was een portret gemaakt voor een rijke burger, in dit geval Jan Six.

C en D werden beiden gemaakt voor rijke gildes

 

 

A: J.van Campen, Stadhuis, 1648  B: Rembrandt, Portret Jan Six, 1654

C: Rembrandt: De Nachtwacht, 1642               D: Rembrandt, De Staalmeesters, 1642

Vraag 5

5a Wat is er uniek aan de kunstmarkt in Nederland als je die vergelijkt met die van de rest van Europa?

In Nederland waren schilderijen ook te vinden in de huizen van de minder rijke. Nederland was ook toleranter, dus risqué schilderijen die kritiek gaven op een hogere macht waren toegestaan.

5b Welke invloed heeft dat op vooral de beeldende kunst in Nederland?

Die heeft een minder geromantiseerd beeld van de werkelijkheid. Omdat er geen censuur op de kunstenaars werd gelegd en omdat niet alle schilderijen in opdracht waren konden die hun gang gaan.

5c Wat is een collegium musicum en welke mensen hadden hier belangstelling voor?

Een collegium musicum is een hogeschool voor muziek. Hier leren mensen instrumenten bespelen.

5d De interesse voor muziek was niet altijd de  enige reden om lid te worden van een Collegium musicum. Wat was een andere reden om lid te worden van zo’n vereniging?

Voor sociale status en de voordelen die bij de lessen kwamen (Het kunnen bespelen van een instrument, het eten achteraf, etc.)

5e Wat voor bedrijf is Plantijn en Moretussen in Antwerpen?

Een drukkerij.

5f Plantijn en Moretussen is een succesvol bedrijf. Geef drie verklaringen voor de bloei van dit soort bedrijven in de 17e eeuw in de Noordelijke en zuidelijke Nederlanden.

• De boekdrukkunst werd populair
• Veel boeken hebben was een teken van rijkdom en kennis, veel mensen hadden grote boekenkasten voor sociale status
• In Nederland was er tolerantie voor schrijvers, dus werd er over het algemeen erg veel gedrukt.

Vraag 6

Rariteitenkabinet, kunstkamer, verzameling Rembrandt

Hierboven zie je een deel van de verzameling van Rembrandt. Niet alleen Rembrandt als kunstenaar verzamelde bijzondere objecten, meerdere mensen deden dat. Geef twee redenen waarom mensen in de 17e eeuw een kunstkamer inrichtten.

• Opnieuw, voor sociale status; Het hebben van een kunstkabinet wees op rijkdom en kennis omdat veel van de spullen die er te vinden waren van ontelbare waarde waren (boeken, chinees porselein, etc)
• Zodat ze een studeerkamer hadden om inspiratie uit op te doen. De boeken gingen meestal over kunst of schildertechnieken en de objecten waren vaak fascinerend genoeg om wat schilderijen te inspireren.

Vraag 7

De verenigde Oost-Indische Compagnie en West Indische Compagnie leggen de wereldhandel open met onder andere Azië en Afrika en de Nieuwe Wereld (Amerika).

Amsterdam wordt een overslaghaven, van waaruit  alle goederen verder worden getransporteerd over de hele wereld. De gunstige ligging van Nederland en de goedkope handelsvloot zijn gunstige factoren voor een ongekende groei. Daarnaast biedt de Republiek andere diensten aan in de vorm van kredietverschaffing en verzekeringsvormen.