Onderwerp 1: Burgerlijke Cultuur, Nederland in de 17e eeuw
Roos Speelman, v5b

Invalshoek 2
kunst en esthetica

Vraag 1
1a Vooral in de architectuur van de 17e eeuw kun je zien welke tijd in de kunstgeschiedenis bepalend is voor de opvatting over wat mooi is. Welke kunst uit welke tijd is dat?

Dit is de kunst uit de Klassieke Oudheid.

1b Zoek een voorbeeld van een gebouw uit de 17e eeuw waaraan je dit kunt zien.

Voeg die afbeelding toe in je PK en leg uit hoe je kunt zien welke periode in de kunstgeschiedenis bepalend is voor de opvatting over schoonheid.

het Schielandshuis in Rotterdam

Je kunt goed zien dat dit een gebouw is die geinspireerd is op de klassieke oudheid. Dat kun je zien aan de zuilen en aan de timpaan. Dit is een typisch kenmerk van de oude Grieken. Het is duidelijk te zien dat dit een gebouw is uit de 17e eeuw omdat het gebaseerd is op de klassieke oudheid met een moderne touch.

1c Ook bij drama wordt dezelfde periode uit de kunstgeschiedenis als norm voor schoonheid gehanteerd, met name de aristotelische principes. Wat houden de aristotelische principes in?

1 Eenheid van tijd

Er wordt gebruik gemaakt van maar 1 tijdsverloop. Er zijn geen flashbacks of flashfowards.

2 Eenheid van ruimte

Het verhaal speelt zich af in 1 ruimte het gehele stuk.  

3 Eenheid van verhaal

Het gehele stuk wordt er maar 1 verhaal verteld. Niet doorelkaar lopende verhalen zoals bij gtst.

1d Noem drie belangrijke theatervormen/soorten toneelstukken. Welk van de drie soorten hield zich het meest aan de  aristotelische principes en geef een verklaring voor waarom dat juist bij die vorm het geval is.

Komedie

Tragedie > arsitotelische principes. Tragedies waren verhalen over mythes. Deze stukken werden altijd op de zelfde manier gespeeld.

Kluchten

Vraag 2

2a Welke invloed had het protestantse geloof op de schoonheidsopvattingen over kunst?

Het protestantste geloof vond dat de kerk zo sober en steriel mogelijk moest zijn.God en heilige personen moesten zo min mogelijk worden afgebeeld. Vandaar dat de schoonheidsopvattingen van het protenstands geloof erg sober waren.

2b Was er sprake van een hiërarchie in de kunsten?

Beargumenteer je antwoord.

Er was zeker sprake van hierarchie in de kunsten. De schilderkunst en dearchitectuur stonden hoog in het vaandel. Binnen de schilderkunst waren historiestukken de belangrijkste stukken. Deze waren zeer moeilijk om te maken omdat elk onderdeel van de schilderkunst er in voor kwam. Als je een goed historiestuk kon maken moest je beschikken over talent voor elk soort schilderkunst (zoals portret of landschappen). Muziek stond onderaan. Dit was nog niet zo populair.

Vraag 3

Neem het volgende citaat over in je PK:

‘Want een volmaekte schildery is als een spiegel van de Natuur, die de dingen die niet en zijn, doet schijnen te zijn, en op een geoorloofde vermakelijke en prijslijke wijze bedriegt.’

(Vertaling: “Want een volmaakt schilderij is geen kopie maar een eigen prijzenswaardige interpretatie van de natuur, om iets van te leren en van te kunnen genieten”).

3a Realisme is één van de belangrijkste kenmerken van de 17e-eeuwse schilderkunst.

Ziet men schilderen in die tijd alleen als het kopiëren van de werkelijkheid? Waarom wel/niet?

(Vertaling: “Want een volmaakt schilderij is geen kopie maar een eigen prijzenswaardige interpretatie van de natuur, om iets van te leren en van te kunnen genieten”)

3b Beschrijf kort, in ongeveer drie tot 4 regels,  de voorstelling van onderstaand schilderij van Jan Steen.

Je ziet tien personen, waaronder één baby, en een hond. De achterste man schenkt het glas van de vrouw linksvoor bij. De vrouw met het rode shirt en de zwarte doek leest iets voor. De jongen rechtsachter bespeelt een doedelzak. De man met die zwarte hoed op laat de jongen rechts in het schilderij gebruik maken van zijn pijp.

3c Met welke aspecten van de vormgeving creëert Jan Steen een illusie van

werkelijkheid? ( Noem de beeldaspecten en geef aan waar Jan Steen die gebruikt)

Door gebruik te maken van donkere en lichtere stukken wordt er diepgang gecreerd. Door het lichtinval ontstaan er schaduwen die zorgen voor diepte. Door het raam maar half op het schilderij af te beelden wordt er diepte gemaakt.

3d Schildert Jan Steen hier alleen een realistische kroeg-scene of zit er een betekenis achter dit werk? Zo ja, wat is dan de betekenis, de inhoud?

Afbeelding 1: Jan steen, Zoals de ouden zingen, zo piepen de jongen, ca 1665

Dit schilderij zit vol met symboliek. In een oogopslag is deze symboliek vaak niet te zien. Maar wanneer je goed kijkt zie je dat er oesters op tafel staan. Oesters staan voor verleiding en erotiek. De rode papagaai staat voor onzedelijkheid.

Een druiventros staat voor vreugde en vruchtbaarheid. Dat de vader het kind pijp leert roken staat symbool voor gemeenschap. Vogels hebben een seksuele betekenis. Moraal van het verhaal: je ouders moeten het goede voorbeeld geven.

Vraag 4
Affectenleer

De affectenleer is een esthetische theorie uit de late barok met, in eerste instantie, betrekking op muziek. De leer beschrijft hoe affecten, hartstochten, moeten worden uitgedrukt in de muziek.

René Descartes, een bekend rationalist uit de 17e eeuw,  beschrijft in zijn modellenboek “Traité des passion de l’âme zes soorten affecten of hartstochten: verwondering, liefde, haat, verlangen, vreugde en treurnis.”

Charles Lebrun, als docent en oprichter verbonden met de Academie des Beaux Arts in Frankrijk,

maakt ook een visueel modellenboek, waarin emoties aan gezichtsuitdrukkingen worden gekoppeld. Dit soort boeken ontstaan niet door werken naar de waarneming, maar door het bestuderen van oude meesters. Deze boeken dienen weer als voorbeeld voor schilders.

Afbeelding 1 Pagina uit Modellenboek Lebrun

4a Bekijk bovenstaande gezichtsuitdrukkingen.

Welke hartstochten, gevoelens worden hier verbeeld?

1. Geluk en nieuwsgierigheid 2. Agressie en verdriet